Tăng sắc tố da là một hiện tượng rất phổ biến mà nhiều người mắc phải và thường xuyên than phiền với bác sĩ da liễu, mong muốn tìm mọi cách để điều trị dứt điểm. Nói nôm na thì tăng sắc tố da chính là hiện tượng khi da bạn xuất hiện các vết nám, tàn nhang hay đốm nâu, hoặc thâm do mụn để lại cũng chính là tăng sắc tố. Ngoài ra, một số trường hợp còn xuất hiện tăng sắc tố sau khi peel da hóa học, điều trị da bằng laser… 

Vậy nguyên nhân dẫn đến hiện tượng tăng sắc tố da là gì?

Đó là do sự tổng hợp melanin trong các tế bào melanin và sự phân bố của chúng đến các tế bào tế bào sừng trong lớp thượng bì, cũng như bị lan xuống lớp bì gây nên vấn đề sắc tố da này. Sự tăng sắc tố xảy ra khi hệ thống này bị sai lệch. Những đốm nâu và các dát sắc tố không được chấp nhận này làm ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ.

Một số nguyên nhân cụ thể dẫn đến tăng sắc tố da:

• Da tổn thương (tăng sắc tố sau viêm) do mụn trứng cá hoặc sau khi thực hiện các liệu trình điều trị thẩm mỹ (mài mòn da/laser/peel da hoá học…), vết trầy xước, bỏng…
• Do sử dụng một số loại thuốc có tác dụng phụ gây rối loạn nội tiết tố như Retinoids thoa, thuốc kháng sinh, thuốc chống động kinh, thuốc tránh thai, thuốc hóa trị liệu…  
• Thay đổi nội tiết tố trong khi mang thai, cụ thể là sự thay đổi của hàm lượng Estrogen và Progesteron trong máu làm kích thích sản sinh nhiều melanin dưới da, dẫn đến hiện tượng nám thai kì.
  
• Tiếp xúc nhiều và thường xuyên với ánh nắng mặt trời mà không che chắn hay bảo vệ da.
  
• Sử dụng mỹ phẩm kém chất lượng làm tổn thương da.
• Yếu tố di truyền trong gia đình.

Vì lý do này, có hàng trăm sản phẩm trên thị trường được chào hàng là “kem làm sáng”. Mặc dù có nhiều sự lựa chọn sản phẩm sẵn có, nhưng số lượng các tác nhân có hiệu quả trong việc điều trị rối loạn sắc tố là tương đối nhỏ. Thật không may, hầu hết các tác nhân này yêu cầu sử dụng hàng tháng để cải tiến nhìn thấy được. Đa phần cần có sự kết hợp với retinoids, kem chống nắng, peel da hoá học, đồng thời thêm liệu pháp sử dụng ánh sáng hoặc tia laze để có thể nâng cao hiệu quả của các sản phẩm này. Các thuốc hiện tại có sẵn được sử dụng để điều trị tăng sắc tố bao gồm các chất ức chế tyrosinase, chất ức chế con đường vận chuyển melanin, các tác nhân gây độc tế bào melanocyte, retinoid, các chất lột da, và kem chống nắng. Trong phạm vi bài này tôi sẽ thảo luận về các thành phần ức chế tyrosinase thường được sử dụng để điều trị rối loạn sắc tố.

Ức chế tyrosinase

Tyrosinase là một enzym giúp kiểm soát quá trình tổng hợp melanin – một sản phẩm độc nhất của tế bào hắc tố. Đây được xem là enzyme hạn chế tốc độ sinh tổng hợp melanin trong tế bào sắc tố thượng bì. Do đó, hoạt động của enzyme tyrosinase được cho là một bước điều tiết quan trọng trong quá trình tạo sắc tố melanin. Một số sản phẩm trên thị trường có chứa các thành phần ức chế được enzyme tyrosinase này và do đó làm giảm sự hình thành melanin, điển hình là: Hydroquinone, Aburtin, Vitamin C, Kojic Acid, Retinoid.

Hydroquinone

Hydroquinone (HQ) được sử dụng trong các sản phẩm thoa không cần kê toa (OTC) (nồng độ ≤ 4%), và trong thành phần của các công thức dược mỹ phẩm thường dùng. Đây được coi là một chất ức chế sự sản sinh melanin và làm sáng da mạnh nhất hay còn được coi là lựa chọn ưu tiên hàng đầu trong điều trị nám má (gold standard). Các sản phẩm mỹ phẩm có hoạt chất này thường được dán nhãn là “chất làm sáng da”, dĩ nhiên là do công dụng làm sáng da của nó. HQ cũng có trong tự nhiên như là một thành phần trong các thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật và các sản phẩm nước giải khát khác nhau như bông cải xanh (0.1 ppm), trái lê (4-15 ppm), ngũ cốc (1-10 ppm), cà phê (0.2 ppm), chè (0.1 ppm), bia và rượu vang (0.5 ppm).1 Trong nhiều năm, HQ là phương thức điều trị chính cho tăng sắc tố sau viêm và nám má. HQ có hiệu quả làm giảm sắc tố bằng cách ức chế enzyme tyrosinase và do tính chất gây độc tế bào đối với tế bào melanin.2 Nó gây ra sự ức chế chuyển hóa tế bào bằng cách ảnh hưởng đến sự tổng hợp DNA và RNA. Ngoài ra, HQ là chất ngăn chặn hiệu quả enzyme tyrosinase và nó cho thấy làm giảm hoạt tính của tyrosinase đến 90%.3 Mặc dù vẫn có lợi ích khi dùng đơn độc, HQ thường kết hợp với các thuốc khác như Tre, axit glycolic, axit kojic và acid azelaic để phát huy hiệu quả tối ưu hơn trong điều trị sắc tố da. 4

HQ hiện có dưới nhiều dạng thuốc không cần kê toa ở nồng độ 2% – 4%. Mặc dù nồng độ 4% có hiệu quả hơn nồng độ thông thường 2%, nhưng nó gây khó chịu hơn và có thể gây ra các phản ứng phụ như đỏ da. Thời gian cần phải sử dụng lâu dài HQ thường là 6 tuần hoặc hơn, đây là thời gian duy trì cần thiết trước khi thấy bất kỳ sự cải thiện nào trên da.

Nhiều mối quan tâm về sự an toàn của HQ đã xuất hiện trong những năm gần đây, và trên thực tế, việc sử dụng nó đã bị cấm ở châu Âu vào năm 2000 cho mục đích mỹ phẩm nói chung. Lý do là họ tìm thấy bằng chứng cho thấy có sự liên quan giữa sử dụng HQ nồng độ cao gây ung thư ở chuột. Tuy nhiên cho đến nay chưa có nghiên cứu nào cho thấy có sự tương quan trực tiếp từ việc sử dụng HQ gây ra ung thư ở người.

Hiện nay, chỉ có Tri-Luma ™ (Galderma) đã được FDA chấp thuận sử dụng điều trị nám má. Lý do của sự giám sát gần đây này do thực tế là HQ là một chất chuyển hóa của benzene và có khả năng gây đột biến tiềm tàng. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng liều lượng lớn HQ cung cấp đường toàn thân không phải bôi tại chỗ dẫn đến một số bằng chứng gây bệnh ung thư ở chuột. Tuy nhiên, HQ được giải độc qua gan ở người, nhưng chuyển hóa rất khác biệt ở chuột. Ở người, HQ có thể được chuyển hóa thành các dẫn chất bài tiết ra khỏi cơ thể như nước tiểu, dưới dạng các glucuronide và sulfate conjugates của HQ.7 Trong 40 năm HQ đã có mặt trên thị trường, không có trường hợp ung thư ở người đã được quy cho việc sử dụng nó. Các mối quan tâm chính của FDA là những phản ứng phụ liên quan đến việc sử dụng theo chỉ dẫn của HQ, có thể dẫn đến một tình trạng được gọi là ochronosis ngoại sinh.8 Ochronosis biểu hiện là dát màu xanh đen không có triệu chứng khó chịu gì ngoài vấn đề sắc tố da ở vùng bôi HQ. Về cơ bản đây là một hình thức lâu dài của sự tăng sắc tố. Nó thường xảy ra sau khi sử dụng HQ kéo dài với nồng độ từ 4% trở lên, chỉ có sẵn theo toa. Tuy nhiên, cũng có báo cáo tình trạng tương tự do việc sử dụng các chế phẩm HQ 2%. Các sản phẩm HQ tại chỗ được cho là gây ra chứng rối loạn này bằng cách ức chế enzyme oxidase acid homogentisic trong da. Điều này dẫn đến sự tích tụ cục bộ của acid homogentisic mà sau đó bị polyme hóa để hình thành các sắc tố ochronosis.10 Ochronosis ngoại sinh dường như xảy ra phổ biến hơn ở những bệnh nhân có phân loại da sẫm màu hơn như ở làn da người Châu Á. Mặc dù nhiều chế phẩm chứa HQ, nhưng chỉ có 30 trường hợp bị ochronosis là do sử dụng ở Bắc Mỹ.6 Các phản ứng phụ khác như phát ban da và loạn dưỡng móng cũng có thể xảy ra, nhưng có thể được giải quyết bằng cách ngưng sử dụng HQ. Tỷ lệ tác dụng phụ cũng có thể giảm do sử dụng các HQ nồng độ thấp hơn, nên test vị trí đầu tiên để xác định có dị ứng và dùng “kỳ nghỉ hydroquinone” mỗi 3 tháng một lần. Cuộc tranh luận trong FDA về sự an toàn của HQ đã làm tăng sự cần thiết cho các thành phần làm sáng da mới. Nhiều công ty đang thực hiện nghiên cứu về chất làm sáng da mới hơn, điều mà ít gây tranh cãi hơn.

Nếu một lệnh cấm về HQ được thực hiện, có một sản phẩm sẽ không bị ảnh hưởng: Tri-Luma ™. Khi FDA yêu cầu dữ liệu an toàn trên HQ cách đây vài năm, chỉ có nhà sản xuất Tri-Luma ™ tuân thủ và hiện đã được phê duyệt để điều trị nám lâu dài từ trung bình đến nặng. Tri-Luma ™ chứa 4% HQ, 0.05% Tre, và 0.01% fluocinolone acetonide. Một số sản phẩm khác trên thị trường, nhưng chưa được FDA phê duyệt có cùng công thức như Tri-Luma là LumiquinTM , hàng của Indonesia. Một sản phẩm khác là PigmanormTM chứa 5% HQ, 0.1% Tre, và hydrocortisone 1%, hàng của Thụy Sĩ có công thức phối hợp tương đối lạ hơn so với Tri-Luma nhưng cũng thấy có công dụng hiệu quả trong điều trị sắc tố da.

ZO® SKIN HEALTH MELAMIN Skin Bleaching & Correcting Crème 

Kem hiệu chỉnh sắc tố da ban ngày MELAMIN Skin Bleaching & Correcting Crème chứa 4% Hydroquinone là giải pháp làm sáng và hiệu chỉnh sắc da mạnh mẽ, dành cho mọi loại da đang gặp vấn đề về tăng sắc tố như sạm nám, tàn nhang và tổn thương do ánh nắng mặt trời.

ZO® SKIN HEALTH MELAMIX Skin Lightener & Blending Crème

Kem hiệu chỉnh sắc tố da ban đêm MELAMIN Skin Bleaching & Correcting Crème chứa 4% Hydroquinone là sản phẩm kem làm giảm thâm nám với công thức chuyên biệt, dành riêng cho sử dụng kết hợp với Tre vào buổi tối, giúp cải thiện các vấn đề về tăng sắc tố da như sạm nám, tàn nhang và tổn thương do ánh nắng mặt trời.

Arbutin

Arbutin (C12H16O7) là một β-D-glucopyranoside tự nhiên bao gồm một phân tử hydroquinone gắn với glucose. Theo truyền thống được sử dụng ở Nhật Bản, arbutin hiện diện trong lá cây lê và một số loại thảo mộc, chẳng hạn như lúa mì và dâu gấu (bear berry). Cơ chế giảm sắc tố của nó liên quan đến sự ức chế đảo ngược hoạt tính enzyme tyrosinase của tế bào melanin (tương tự cơ chế HQ) hơn là sự ức chế biểu hiện và tổng hợp tyrosinase. Tuy nhiên, lợi ích của arbutin như một chất làm giảm sắc tố không rõ ràng. Nakajima et al. gần đây đã báo cáo rằng mặc dù hoạt động tyrosinase giúp giảm sự tổng hợp melanin ở tế bào melanin ở người bình thường được điều trị với arbutin, nhưng sự gia tăng sắc tố vẫn xuất hiện. Các kết quả này chưa được kiểm chứng lại và hiện tại chưa có các nghiên cứu lâm sàng công bố đánh giá tác dụng của arbutin đối với các rối loạn sắc tố. Arbutin đóng vai trò là một thành phần trong các sản phẩm mỹ phẩm khác nhau. Deoxyarbutin, một chất dẫn xuất tổng hợp của arbutin, đã cho thấy các kết quả in vitro (thí nghiệm trong ống nghiệm) và in vivo (thí nghiệm trên cơ thể sống) đầy hứa hẹn với sự ức chế tyrosinase lớn hơn hợp chất có nguồn gốc thực vật.

Obagi NuDerm Clear Fx

Obagi NuDerm Clear Fx chứa 7% Arbutin chiết xuất từ quả dâu gấu (bear berry) kết hợp với Vitamin C là chất làm sáng da và chống oxy hoá hiệu quả, Vitamin E dưỡng ẩm và chống lão hoá, từ đó giúp cải thiện các đốm nâu, tàn nhang, nám trên bề mặt da, mang lại làn da sáng mịn màng và săn chắc.